Οικισμοί

Το τοπωνύμιο Καμάρα ή Καμάρες προήλθε από τις πολλές σπηλιές που υπήρχαν στην βραχώδη νότια ακτή του όρμου. Οι Καμάρες είναι το μεγαλύτερο παραλιακό χωριό και το λιμάνι της Σίφνου από τα τέλη του περασμένου αιώνα. Ο κεντρικός οικισμός απλώνεται στη δεξιά πλευρά της αγκάλης που σχηματίζει ο όρμος των Καμαρών. Εδώ είναι η αποβάθρα του λιμανιού, πρακτορεία πλοίων, καταστήματα, παντοπωλεία, εστιατόρια, εργαστήρια ζαχαροπλαστικής, αγγειοπλαστικής, ενοικιαζόμενα δωμάτια, γραφεία ενοικίασης αυτοκινήτων και μοτοποδηλάτων, πρακτορείο εφημερίδων, περίπτερο, ιδιωτικός χώρος κατασκήνωσης (camping) και στις δυτικές παρυφές του οικισμού οι επαύλεις των εύπορων Σιφνιών.

Απέναντι, στους πρόποδες του βουνού του Αγίου Συμεών, αναπτύσσεται η συνοικία της Αγίας Μαρίνας ή Πέρα Πάντα, όπου υπάρχουν ταβέρνες και ενοικιαζόμενα δωμάτια. Τις δύο αγκάλες του λιμανιού που τις χωρίζει η θάλασσα τις ενώνει χρυσαφένια απλόχωρη αμμουδιά στο μυχό του όρμου.   

Από τα παλαιότερα κτίσματα των Καμαρών στο κεντρικό οικισμό είναι ο ναός του Αγίου Γεωργίου και της Αγίας Βαρβάρας (ανέγερση 1785, ανακαίνιση 1906), το Φανάρι (1896), λείψανα από τα καμίνια και τη σκάλα φόρτωσης του μεταλλεύματος (1883) και ο παλιός μόλος (1909). Επίσης αξίζει να επισκεφτεί κανείς την Εκκλησία της Αγίας Μαρίνας στην Πέρα Πάντα απ' όπου μπορεί να απολαύσει το ηλιοβασίλεμα.

 Βρίσκεται βόρεια της Απολλωνίας σε απόσταση ενάμισι χιλιομέτρου. Είναι πραγματικό στολίδι της Σίφνου, με αρχοντικά νεοκλασικού ρυθμού, με κήπους και λουλουδιασμένες αυλές. Ψηλά στην κορυφή του λόφου σώζονται από τις παλιές αράδες των ανεμόμυλων μόνο δύο σε καλή κατάσταση. Απ' εδώ η θέα της Σίφνου είναι πανοραμική. Μπορεί να αγναντέψει ο θεατής τα γύρω νησιά, το Κάστρο, τους κεντρικούς οικισμούς, ακόμα και τις Καμάρες.

Πιθανολογείται ότι στο χώρο, όπου σήμερα είναι χτισμένη η Παναγιά της Κόχης, σύμφωνα με την παράδοση, υπήρχε τα αρχαία χρόνια κέντρο λατρείας της 'Εκβατήριας' Άρτεμης, δηλαδή της θεάς που προστάτευε κατά την αποβίβαση από το πλοίο, αλλά και έδινε καλή έκβαση σε κάθε υπόθεση.

Το τοπωνύμιο είναι προβληματικό, διότι τα αρχαία χρόνια τα ιερά και οι αφιερωμένοι τόποι στη λατρεία της Άρτεμης λέγονταν Αρτεμίσια.

Είναι το γενέθλιο χωριό του μεγάλου διδασκάλου και εθνικού αγωνιστή Νικολάου Χρυσόγελου και του ποιητή και φιλολόγου Ιωάννη Γρυπάρη.    

 Από το 1914 έως το 1998 διετέλεσε έδρα της ομώνυμης κοινότητας Αρτεμώνα.

Ο επισκέπτης πέραν των κλασσικών αρχοντικών αξίζει να δει το σπίτι, όπου γεννήθηκε ο ποιητής Ιωάννης Γρυπάρης και τις Εκκλησίες Παναγιά η Κόχη με ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική, την Παναγιά της Άμμου όπου υπάρχει η Παναγία η Μοναχή, σπάνια απεικόνιση της Παναγίας χωρίς το Θείο Βρέφος, την Παναγία του Μπαλή και τον Άγιο Σπυρίδωνα

Η Απολλωνία (λέγεται και Σταυρί) είναι η πρωτεύουσα της Σίφνου από το 1836 και έδρα του Δήμου Σίφνου. Το τοπωνύμιο Απολλωνία είναι αρχαίο ουσιαστικοποιημένο επίθετο που σημαίνει πόλη αφιερωμένη στον Απόλλωνα. Για την προέλευση της λαϊκής ονομασίας Σταυρί που απαντάται από το 1677, υπάρχουν διάφορες εκδοχές: α) από το ανθρωπωνύμιο το Σταυρί (Σταύρος), β) από το ναωνύμιο Σταυρί (Τίμιος Σταυρός, παλιά εκκλησία του οικισμού), γ) από την επίκαιρη γεωγραφική θέση που κατέχει ο οικισμός, καθώς αποτελεί υποχρεωτικά σταυροδρόμι προς όποια κατεύθυνση του νησιού και αν κινείται κάποιος, δ) από το σχήμα του σταυρού που φαίνεται να σχηματίζουν τα σπίτια του οικισμού.

Η Απολλωνία, που είναι το διοικητικό κέντρο του νησιού κατέχει και το γεωγραφικό της Σίφνου και είναι χτισμένη αμφιθεατρικά πάνω σε τρεις απαλόγραμμους λόφους. Εδώ βρίσκονται και οι δημόσιες υπηρεσίες όπως Αστυνομία, ΟΤΕ, Δημαρχείο, ΕΛΤΑ, τα καταστήματα των Τραπεζών Άλφα Πίστεως, Εθνικής και Πειραιώς, καθώς και τα τρία πρατήρια καυσίμων.   

Κάνοντας περίπατο στα πλακοστρωμένα δρομάκια της Απολλωνίας ο επισκέπτης μπορεί να ψωνίσει αναμνηστικά, να γευτεί τις σιφνέικες νοστιμιές και να γνωρίσει το λαογραφικό μουσείο, την Πλατεία Ηρώου, τα παλιά σχολεία του Αγίου Αρτεμίου, το καθολικό του άλλοτε μονυδρίου του Αγίου Αρτεμίου, την Παναγία του Μπαρού και στην ψηλότερη κορυφή του ομώνυμου βουνού δεσπόζει το μοναστήρι του Προφήτη Ηλεία (1114 μ.Χ.) στο οποίο καλλιεργήθηκε η αγιογραφική τέχνη.

Η θέα της Σίφνου από το μοναστήρι είναι πανοραμική. Ιδιαίτερα συναρπαστικός είναι ο τρόπος με τον οποίο αναπτύσσονται οι κεντρικοί οικισμοί πάνω στους απαλόγραμμους λόφους, που δίνει την εντύπωση κρινόσπαρτου ανθισμένου αγρού.

Το τοπωνύμιο Κάστρο σημαίνει φρούριο. Στην σημερινή του μορφή ο οικισμός αποτελεί δείγμα κάστρου της Ενετικής περιόδου. Είναι χτισμένο πάνω σε αρχαία ακρόπολη, το άστυ που αναφέρει ο Ηρόδοτος. Κατοικείται από τα αρχαία χρόνια έως σήμερα και είναι ένα ανοιχτό μουσείο. Η πρώτη σειρά από τα συνεχόμενα διώροφα ή τριώροφα σπίτια αποτελεί το εξωτερικό μεσαιωνικό τείχος. Εδώ κατοικούσε η λαϊκή τάξη, ενώ στην εσωτερική σειρά, που βρίσκεται στο ψηλότερο μέρος του κάστρου, διέμενε η αριστοκρατική τάξη, για να είναι περισσότερο ασφαλής από τις πειρατικές επιδρομές και λεηλασίες. Ο επισκέπτης μπαίνει και σήμερα στο Κάστρο από τις παλιές εισόδους - στοές, τις λόζιες, τις οποίες άλλοτε ασφάλιζαν, και προστάτευαν πολεμικοί πύργοι. Εξαιτίας της στενότητας του χώρου στα κτίσματα παρατηρείται η οριζόντια ιδιοκτησία. Ακόμα δρόμοι και πλατεία μέσα στο Κάστρο είναι πάνω από τις στέγες μονώροφων σπιτιών, που χρησιμοποιούνται σήμερα ως αποθήκες, ενώ οι παλιές καπνοδόχοι των ισογείων κατοικιών για την εξαγωγή του καπνού από το τζάκι κατασκευάζονταν στον κάθετο τοίχο που οριοθετούσε το δρόμο.   

Το Κάστρο ήταν πρωτεύουσα της Σίφνου κατά την αρχαία, τη μεσαιωνική και τη νεότερη περίοδο έως το 1836, καθώς και έδρα της Αρχιεπισκοπής Σίφνου (1646-1797) και Επισκοπής Σιφνομήλου (1797-1852).

Η μητροπολιτική κατοικία ήταν στην κορυφή της ακρόπολης, τα σημερινά "δεσποτικά". Εδώ πλησιόχωρα βρισκόταν άλλοτε και ο μητροπολιτικός ναός των καθολικών, σήμερα Φραγκαντώνης (1460). Στην είσοδο του χωριού, εκεί που σήμερα βρίσκεται το κοιμητήριο του Κάστρου και οι ναοί του Αγίου Στεφάνου και Αγίου Ιωάννη (1629) λειτούργησε η περίφημη Σχολή του Αγίου Τάφου (1687-1835), γνωστή ως Παιδευτήριον του Αρχιπελάγους.

Αξίζει ο επισκέπτης να κάνει ένα περίπατο στον επριφερειακό πεζόδρομο, να θαυμάσει το γραφικό Εκκλησάκι Εφταμάρτυρος, καθώς και να επισκεφτεί το Αρχαιολογικό Μουσείο. Στα νότια ρίζια του λόφου του Κάστρου βρίσκεται ο Γιαλό ή Σεράλια, το αρχαίο λιμάνι της Σίφνου, που σημαίνει παλάτι, ίσως από τις μεγαλοπρεπείς οικοδομές που υπήρχαν στα χρόνια της τουρκοκρατίας στην κοιλάδα του Γιαλού.

Το τοπωνύμιο στην τοπική λαλιά προέρχεται από το Πλατύς Αιγιαλός και σημαίνει ακρογιάλι που έχει σχετικά μεγάλο πλάτος, ευρύχωρη ακροθαλασσιά.

Είναι από τις πιο πολυσύχναστες παραλίες του νησιού και θεωρείται μια από τις μεγαλύτερες παραλίες των Κυκλάδων. Βόρεια στην κορυφή του υψώματος δεσπόζει το μοναστήρι της Παναγιάς του Βουνού (1813) απ' όπου η θέα είναι μαγευτική. ΒΑ βρίσκεται ο Άσπρος Πύργος, ο πιο γνωστός από τους 57 αρχαίους πύργους της Σίφνου. Νότια στο ακρωτηράκι του Πλατύ Γιαλού ανακαλύφθηκε προϊστορικό νεκροταφείο. ΝΑ στην είσοδο του όρμου βρίσκεται το ιδιόκτητο και ακατοίκητο νησάκι Κιτριανή πάνω στο οποίο το μοναδικό κτίσμα είναι η Εκκλησία της Παναγιάς της Κυπριανής (1732). 

Το τοπωνύμιο προφανώς οφείλεται στην εγκατάσταση φάρου, μεγάλου παράκτιου φανού, στην είσοδο του λιμανιού για την ναυσιπλοΐα. Ο φάρος βρίσκεται σήμερα στα ΝΑ της εισόδου του λιμανιού και παράπλευρα στο μοναστήρι του Σταυρού, από το οποίο η θέα είναι μαγευτική.

Ο Φάρος βρίσκεται στα ΝΑ της Σίφνου και θεωρείται το ασφαλέστερο λιμάνι του νησιού, του οποίου ήταν το επίσημο λιμάνι έως το 1883. Είναι ένα ήσυχο ψαροχώρι με γραφικές συνεχόμενες αμμουδερές παραλίες: τη Φασολού, το Φάρο, το Γλυφό. Απ' εδώ αρχίζει το μονοπάτι που οδηγεί στην Χρυσοπηγή. Στη δυτική αγκάλη του κόλπου σώζονται ερήπεια από τις εγκαταστάσεις φόρτωσης μεταλλεύματος σε πλοία για τη μεταφορά του και επεξεργασία του στο Λαύριο. Στο μυχό του όρμου και στη δυτική άκρη της αμμουδερής παραλίας του Φάρου υπάρχουν τα θεμέλια αρχαίας φρυκτωρίας.

Στην είσοδο του λιμανιού εκτείνεται η πετρογολέτα της Χρυσοπηγής, βραχώδης νησίδα αποκομμένη από τη στεριά, πάνω στην οποία βρίσκεται το μοναστήρι της Παναγίας της Χρυσοπηγής (1650), της πολιούχου της Σίφνου. 

Το τοπωνύμιο Βαθύ (εννοείται λιμάνι ή έδαφος) είναι ουσιαστικοποιημένο ουδέτερο του επιθέτου βαθύς και σημαίνει ότι το λιμάνι βρίσκεται σε βαθύτερο, σε χαμηλότερο σημείο σε σχέση με τη γύρω περιοχή ή ότι η θάλασσα έχει μεγάλο βάθος κοντά στην ξηρά για να προσεγγίζουν τα πλοία.

Η διάνοιξη και ασφαλτόστρωση του δρόμου, καθώς και η κατασκευή αποβάθρας καθιστούν σήμερα και από τη στεριά και από τη θάλασσα πολύ προσιτό στον επισκέπτη τον γραφικό και ήρεμο αυτό παραλιακό οικισμό. Τόσον ο παλιός πεζόδρομος, όσο και ο αμαξιτός προς το βαθύ, που είναι παλαιός οικισμός αγγειοπλαστών στα ΝΔ παράλια του νησιού, διέρχεται από την Καταβατή. Στην πορεία προς το Βαθύ ο ταξιδιώτης συναντάει το μοναστήρι των Φυρογείων και μετά από λίγο την εκκλησία του Αγίου Ανδρέα, χτισμένη το 1701 στην ομώνυμη προϊστορική ακρόπολη.

Τα αρχαιολογική ευρήματα εδώ μαρτυρούν τη συνεχή κατοίκηση από τους Μυκηναϊκούς έως τους ελληνιστικούς χρόνους. Στο μέσο περίπου της διαδρομής βρίσκεται το μοναστήρι του Ταξιάρχη της Μερσίνης (1738).

Προς το δεξιό άκρο της μεγάλης πεταλόσχημης παραλίας με την ήρεμη θάλασσα είναι χτισμένη (17ος αιώνας) η δισυπόστατη Εκκλησία των Ταξιαρχών και της Ευαγγελίστριας.

Το τοπωνύμιο Χερρόνησος (χερσόνησος χέρσος "ακαλλιέργητος" + νήσος) είναι αρχαίο ελληνικό και σημαίνει το τμήμα της ξηράς που περιβρέχεται από θάλασσα και συνδέεται με την ξηρά από τη μία μόνο πλευρά. Βρίσκετε στο βορειότερο άκρο του νησιού. Είναι ένα παραδοσιακό ψαροχώρι, με μικρή αμμουδιά και ήταν άλλοτε ζωντανός οικισμός αγγειοπλαστών.